| |
|
|
Van de Voorzitter
Zondag a.s. 22 augustus is het zover. Onze fietstocht staat op het programma. Iedereen, die mij een beetje kent, weet dat ik nooit fiets en ook niet in het bezit ben van een tweewieler. Nu zal ik er toch aan moeten geloven want ik wil er heel graag bij zijn. Wat een dillema!
Ik hoop maar dat ik het fietsen niet verleerd ben en zal eerst maar gaan oefenen op mijn geleende exemplaar anders ben ik een gevaar op de weg. Jullie zijn dus gewaarschuwd voor een deelnemer aan de fietstocht die enigszins over de weg zal zwieren. Opgepast dus!
Wie zich nog niet heeft aangemeld, het kan nog tot en met morgen 16 augustus. Ik hoop jullie allemaal te zien. Tot zondag om 10:00 uur op het Raadhuisplein bij Hanne mi de Moor.
PS
De eerdere oproep met nadere gegevens over de fietstocht zien jullie hieronder afgedrukt. |
| |
|
Actueel
Bindingsfietstocht rond en over de Kartuizers
GA JE OP 22 AUGUSTUS MEE OP DE FIETS? - MELD JE DAN SNEL AAN.
Beste leden van onze Erfgoedvereniging.
Wellicht heb je de datum van 22 augustus a.s. al enige tijd zien staan op onze website www.kekliemt.nl Op zondag 22 augustus a.s. is het eindelijk zover. We kunnen we iets voor jullie organiseren en daar zien we als bestuur naar uit.
Onder leiding van ons (bestuurs)lid Ger van den Oetelaar stappen we op de fiets om meer te weten te komen over de rol die de Kartuizers in en om Liempde hebben gespeeld.
We verzamelen op het Raadhuisplein in ons dorp en vertrekken om 10:00 uur richting het gehucht Kasteren. U weet wel van "Kasteren, een gehucht apart." We zullen het ervaren.
Na afloop van de fietstocht zo rond de klok van 12:30 uur hebben we voor jullie een kop soep met 'n broodje geregeld. Om te weten hoeveel personen aan de fietstocht deelnemen, dit i.v.m. de reservering, graag even aanmelden tot uiterlijk 16 augustus a.s. op ons e-mailadres info@kekliemt.nl onder vermelding van je naam en omschrijving 'fietstocht 22 augustus'.
Intoducés kunnen ook mee. Daarvoor vragen we wel een eigen bijdrage van 5 Euro. Tijdig overmaken op bankrekeningnummer NL 35 RABO 0128 770 852 onder vermelding van 'fietstocht en naam van de intoducé.' |
| |
|
Archeokout 2
Na alle reacties op de allereerste archeokout (waarvoor dank) voel ik me geroepen een misverstand uit de weg te ruimen: archeologie is niet altijd destructief voor de omgeving of het bodemarchief. Sterker nog, het is alleen maar irreversibel als het niet anders kan, bijvoorbeeld omdat er so wie so vernielzuchtig met de bodem wordt omgegaan. Een mooi voorbeeld van omgeving en artefact-sparende archeologie hebben we mogen meebeleven in het jongste CARE-project rond de slag om Boxtel (26 juli - 06 augustus).
Doel van het project was een samenwerking tussen archeologen, studenten, amateur-archeologen en ander geïnteresseerd publiek te bewerkstelligen. Zulks geeft de academie de kans haar globale en wetenschappelijke expertise aan den volke te tonen, die uit te wisselen met de lokale en specialistische kennis van de amateurs en als bonus daarbij ook het publiek warm te maken voor het rijke bezit onder onze voeten. Die twee weken is er veel over het voetlicht gekomen aan methoden en technieken en dat alles in een sfeer van nieuwsgier en gezelligheid. Het geheel was opgezet door de UvA in samenwerking met de lokale heemkunde- en erfgoedverenigingen en stond onder de bezielende leiding van onze dorpsgenoot en UvA archeoloog Johan Verspay.
Als kapstok was gekozen voor de dagen rond 14 en 15 september 1794 toen de patriotten en Fransen, met de leuze vrijheid, gelijkheid en broederschap, onder andere Boxtel, Liempde en Schijndel doortrokken om het volk te bevrijden van Oranje en haar companen, de Engelsen, Hessen en Hannoverianen. Er zou wat zijn geschermutseld rond de Kasterense watermolen en mogelijk wat meer bij Hermalen, dat dan ook de naam "de slag om Boxtel" kreeg. Hier te lande nauwelijks bekend, maar een Engelsman heeft onlangs voor zijn tinnen soldaatjes collectie, en ter ere van Wellington die er bij betrokken was, een en ander geboekstaafd. Vraag was: kunnen we aantonen dat de beschrijving en de plaatsbepaling van een en ander in dat geschrift klopt. Een geschiedkundige vraag die we met archeologische middelen te lijf zouden gaan.
Er moest topografische, cartografische en historische voorstudie worden verricht, en kennis van slagveld archeologie en Napoleontische strijdwijze opgedaan. Er werd gezocht naar aanwijzingen van legeracties met detectoren en kleine putjes en naar fundamenten en watergangen via grondradar. De vondsten moesten worden geïnventariseerd, geïnterpreteerd, schoongemaakt, geregistreerd en geconserveerd, waarbij verschillende technieken aan de orde kwamen, zoals X-Ray fluorescentie en objectfotografie, maar ook de experts werden bevraagd. Kortom, er was voor elk wat wils, theorie en praktijk, buiten en binnen. Dat alles vormde de vele gezichten van een rijk vakgebied. En niets werd vernield, niemand leed schade, iedereen was tevreden.
Het slotstuk is de verantwoording en het doorgeven van de resultaten aan de archeologen en aan het publiek. Dat is voor de slag om Boxtel nog in de maak. Als het beschikbaar is zal ik het u melden, maar ik verwacht dat er wel meer ruchtbaarheid aan gegeven gaat worden door de organisatoren. Sterker nog, het was zo goed bevallen dat er wellicht een herhaling en/of voortzetting volgt op redelijke termijn. Kortom, deze keer hebt u er weinig gebruik van gemaakt, maar de kans lijkt nog niet verkeken.
Ook dit is archeologie. Het is niet altijd van een hoogdravendheid als Troje of Trijntje, hunebedden of Hettitisch spijkerschrift, Dorestad of DNA-onderzoek. Gewoon voor de leuk, voor U en mij kan ook, zoeken naar onze voorgangers en hun leven, via CARE-putjes en/of oude aktes, door verantwoord met een metaaldetector en hun vondsten om te gaan of door je ogen open te houden op de akker en het lezen van het landschap. Dat gaat niet zomaar, daar moet je wel wat voor doen, maar het levert zoveel informatie en voldoening. Kijk om je heen en respecteer het verleden. Doe mee!
Jaap van der Woude, lid archeologische werkgroep Boxtel/Liempde. |
| |
|
Beeldbank vraag
Groepsportret (evkl000044). Klompenmakers met diverse attributen bij klompenfabriek Van der Vleuten aan de Kapelstraat. Wie weet de namen van de personen op de foto? Reacties graag naar info@kekliemt.nl |
| |
|
Hertogelijk leengoed tGoet ten Bychelair op Vrilkhoven
tGoet ten Bychelair was een leengoed van de hertog van Brabant, gelegen op Vrilkhoven. Dit is één van de oudste herdgangen van Liempde. Leengoederen waren bijzondere plekken in het hertogdom, bij een nieuwe leenman (bijv. na verkoop of via vererving) dient de nieuwe leenman het leengoed te verheffen voor de leenheer. Ook in andere delen van Liempde kwamen leengoederen voor. Op Kasteren waren de Oliebankschen Beemd en de watermolen hertogelijke lenen.
De hoeve Bichelaer is zeker dertiende-eeuws, want zij staat in het hertogelijk cijnsregister uit 1320 als een hove land te Liemde. Latere registers voegen ten Bychelair toe. In het cijnsregister van Helmond uit 1320 is één van de cijnsplichtigen Hendrik, zoon van Gerard van Biechlaer. Het Bosch’ Protocol vermeldt in 1384 de ‘hoeve Bychelaer’ en later wordt het als thgoet ten Bychelair vermeld in het 16e eeuwse Bosch Strick Grefier (zie illustratie).
De familienaam Van den Biggelaar is mogelijk terug te voeren tot dit leengoed. Laar-namen komen in Brabant overvloedig voor. Over het algemeen verwijzen ze naar bosachtig, moerassig terrein of een omheind gebied in een bosachtige streek, gebruikt als veeweide of voor hakhoutwinning. Zij hebben betrekking op een vochtig en lager gelegen gedeelte van het toenmalige landschap. Het element ‘Byche’ blijft vooralsnog onduidelijk. De laatste leenman was Lambert Jansse van de Laar die thgoet ten Bychelair op 3 mei 1774 verhief voor de opvolger van de hertog van Brabant, de Raad van Brabant in Den Haag. In de zeventiende eeuw was het leengoed ten Bychelaer al als hoeve verdwenen. Op die plek staat aan de Vrilkhovenseweg een door Stichting Brabantse Bronnen in 2012 geplaatste toponiemenbank.
Ger van den Oetelaar. |
| |
| |
|
|
Liempdse spreuken van Marinus van Giersbergen - deel 2
Varkens
Unne boer en un vèrken worren knorrende vet
Un verken word nog geleerd es ie dood is
Vieze vèrkens wôrre nie vet
We zullen de vèrken wel is waasen
Hij hangt on de achterste mem
Wie is de ongelukkigste moeder ? Een zog die hi vèrkens van jong.
Hij ment we meer te zen es unne rechte verkensstert
Un klocht bagge en un erfenis moette nie telle vur ge ze hèt
Doen maken ut verken dood
Baggen kope mi de lamp kost bronolie
Paarden
Ziektes kommen te pert en gon te voet
Un goei pert is beter dan un kooi wijf
Van werke gong ut beste pert kapot
Un kooi pert is veul wert es ge zelf de kaar moet trekke
Un zessie en un pert moette nie utléne, want de zessie kumt dik en ut pert dun terug
Un pert en unne hond, hinken um unne stront
Unne kribbebijter
Mi un soaterdagse meid en un smoandigs pert kunde werk verzette
Hij is zo gek es ut pert van Christus
Beeter un aauw pert kapot es un jong bedorven
Ut is net un meulepert
Es ge zelf de kar moet trekke bende blij me un kooi pert
Ger van den Oetelaar.
Noot van de redactie. De foto is genomen op het achtererf van Barrierweg 4. Thans bezoekerscentrum D'n Liempdsen Herd. |
| |
|
|
Liempdse klompenmakersfamilies. Van Aarle - deel 2
Adrianus (Janus) van Aarle (1863–1939) treedt in de voetsporen van zijn vader Martinus als klompenmaker. Hij trouwt in 1893 met Adriana van Erp (1857 – 1915) uit Liempde. Zij vestigen zich dan aan het Kerkeind in Liempde. Zij krijgen 3 kinderen, Adrianus Hubertus (Bertus) in 1894, Maria in 1895 en Martina in 1899. Janus is klompenmaker, maar heeft ook een boerderij, waarvoor hij veel zaadgoed zelf teelt zoals bijv. bietenzaad en groenzaad. Op enig moment heeft hij wel 12 knechten aan het werk. De boerderij is nog steeds te vinden op het Eikendaal/Looeind in Liempde zoals te zien is op de foto.
Ger van den Oetelaar, |
| |
|
Toponiem verklaard
Ronde Akker/Rondenborgh,
Deze akker ligt bijna zuiver cirkelvormig in het gebied De Prangen tegen de zuidwestrand van de hoge Vrilkhovense akkers. De "Ronde akker in de prangen" treffen we ook aan onder de naam "Rondenborgh" (BP 1432): deze naam kan dan zowel slaan op het perceel als op een "borg", een hoevecomplex. Het omgrachte perceel met een doorsnede van 75 meter steekt ongeveer 1 meter uit boven de omgeving, en bestaat uit dekzandduin met een vrij dun humusdek. De omgrachting, die gevoed wordt door de Blauwhoefseloop, is oorspronkelijk zeker breder en dieper geweest.
Alhoewel tot op heden geen sporen van vroegere bewoning werden gevonden, ook niet bij wat vluchtige verkenningen via grondboringen, bestaat toch het vermoeden dat hier in de Middeleeuwen een wat versterkt hoevecomplex lag. Zo'n complex met als hoofdgebouw een soort zware houten "woontoren" wordt een borg/borch genoemd. Vanuit een dergelijke hoeve werd het omringende terrein gecultiveerd. Het verlaten van deze locatie zou beïnvloed kunnen zijn door een geleidelijke klimaatverandering waardoor het gebied te drassig werd, maar sociale en politieke factoren kunnen evenzeer een rol hebben gespeeld. Eventueel nog aanwezige restsporen van bebouwing zouden slechts bij diepgaand onderzoek gevonden kunnen worden. Intussen is het accent van de locatie versterkt door uitdieping van de "gracht" en beeldversterkende beplanting mat o.a. linden (Tilia).
Maandelijks zal er een toponiem, uit het boek van Frits Beelen, worden opgenomen in onze Nieuwsbrief Kèk Efkes.. Wilt u meer lezen over de toponiemen? Het boek is te koop voor € 10,00. Bestellen kan via info@kekliemt.nl onder vermelding van "Toponiemenboek Liempde."
Els Vissers. |
| |
|
Oudste Liempdse familienamen
Veel echte in Liempde ontstane familienamen zijn verdwenen. In het verleden waren er naamdragers Van Savendonk, Van Hezelaar of Van Vrilkhoven. De oudste vermelding van Liempdse familienamen staat in de cijnsregisters (grondbelastingregisters) van de hertog van Brabant uit 1320. Herkenbare Liempdse namen zijn in 1320: Elye de Vrilechoven [Vrilkhoven, zie afbeelding]; Everardi de Larscot [Laarschot]; Aleijt van den Velde; Geraerdus zn Ghiselberta de Casteren [Kasteren]; Heila dochter van Aleydis de Vlasspreiden; Heyla de Collenbergh [Kollenberg, later Collenburg op Looeind]; Ghevardus de Biechlare [Biggelaar op Vrilkhoven]; Theodericus de Heselaer [Hezelaar].
Ook in de cijnsregisters van 1340 komen oude Liempdse familienamen voor: Joannes van der Weetgosceidinc [Weeghscheiden, nu locatie Raadhuisplein]. Familienamen die nog als toponiem gebruikt worden én die nog veelvuldig in Liempde voorkomen zijn er niet meer. Voorbeelden uit andere dorpen zijn Van den Langenberg (Boxtel); Van den Oetelaar (Schijndel) en Van Aarle (Best). De naam die er het dichtst bij komt is de veelvuldig voorkomende Liempdse naam Van den Biggelaar. Wellicht wordt het toponiem nu meer gebruikt sinds de plaatsing van de toponiemenbank Goet Den Bychelaer in 2012 aan de Vrilkhovenseweg, zie ook het eerdere artikel in dit nummer van Kèk Efkes.
Ger van den Oetelaar.
|
| |
|
Gemeijnt Mosven in Liempde
Vanaf de vroegste Liempdse archiefstukken (1320) wordt er al gesproken over de gemeijnt Mosven. Een gemeint is een gemeenschappelijk stuk gebied, grote gemeijnten in Liempde waren gemeijnt De Scheieick (Scheeken) en de Bodem van Elde.
Ook de heer van Boxtel moet over het gebruik aan de hertog van Brabant belasting betalen. Nader onderzoek in de archieven leert dat gemeijnt Mosven lag tussen Vrilkhoven en Kleinder Liempde. Het is zoals ook de andere Liempdse gemeijnten een gemeentegrensoverstijgende gemeijnt. Blijkbaar waren vooral de Boxtelse bewoners van Kleinder Liempde gerechtigd om gebruik te maken van de gemeijnt het Mosven. Ook was er een familie in Kleinder Liempde die Van Mosven als familienaam gebruikte. Inmiddels is ook deze naam verdwenen.
De gemeijnt Mosven werd onder andere voor het hoeden van schapen gebruikt. In 1748 kwam de Liempdse herder Wilhelmus, zoon van Goijert Jan Thomasse, nog slaags met dorpsgenoot en herder Piet, zoon van Gerrit van Empel. Zoals ook voor de gemeijnt Bodem van Elde werd ook het voorpootrecht door de hertog aan de gemeijnt Mosven verleend, immers op de kadasterkaart van 1832 (zie kaart) zijn de voorpootstroken rondom een heidegebied goed te herkennen; de gemeijnt blijkt ongeveer 50 ha groot te zijn. Op de kadasterkaart wordt het Liempdse deel 'Rooden Bleek'* genoemd. Midden in de gemeijnt lag onder Liempde een grote waterplas. Op de kadasterkaart staan ook de twee aanwezig grenspalen genoemd namelijk “Steenen paal aan de Scheiberk” en “Steenenpaal aan de Beeke”, tussen die twee palen lag in rechte lijn de gemeentegrens over gemeijnt Mosven. Op de kaart van 1832 wordt het Boxtelse deel de “Klein Liempdsche Heide” genoemd. In de 19e eeuw is het gebied ontgonnen en krijgt het een ander naam “Den Oorsprong”. Dwars door de voormalige gemeijnt het Mosven loopt nu de A2 (van noord naar zuid) en een kaarsrechte Dijk (van oost naar west), vroeger Grote Dijk, nu Oorsprong (in Boxtel) en Oude Dijk (in Liempde) geheten.
In 1380 betaalt de heer van Boxtel ook voor een andere Liempdse gemeijnt, namelijk gemeijnt Torfvenne. De plek waar gemeijnt Torfvenne ligt is niet bekend, wellicht ziet deze gemeijnt ooit het licht via uw onderzoek.
Ger van den Oetelaar.
*Noot van de redactie. Ten tijde van het 50 jarig bestaan van v.v. D.V.G. in 1978 werd een prijsvraag uitgeschreven voor de naamgeving van het sportpark. De keuze viel uiteindelijk op Sportpark 'De Roode Bleek." Met bovenstaande verklaring, een logische keuze. |
| |
|
